„Залудно е да се бара повеќе кога е доволно помалку“, проповедал во 14 век англискиот францисканец Вилијам Окам (1287-1349), еден од најзначајните средновековни мислители без никакво сомневање..

Иако не е толку познат како неговиот претходник, фрањевецот Роџер Бејкон, или како најважниот филозоф од средниот век, Томас Аквинас, мислата на Окам решително придонела за подоцнежниот развој на размислувањето за светот и за будењето на науката. Неговите принципи, всушност, се попознати од него.

Окамовиот раб, односно Novacula occami , широко распространет во современата наука, логика, но и во животот, претставува добро познат принцип за решавање проблеми со избирање на наједноставното решение. Овој хеуристички принцип, познат и како Lex parsimoniae , а наречен и нож или брич на Окам, вели дека кога има неколку хипотези, тогаш треба да се избере онаа со најмалку потребните претпоставки. Но, принципот на Окам не е инквизиција за теории и хипотези, туку е удобен, општо прифатен и корисен водич во размислувањето.

Кога во науката некој феномен се објаснува на таков начин што постојано се воведуваат нови и нови претпоставки само за да се одржи теоријата жива, работ на Окам всушност покажува дека нешто не е во ред со теоријата. Ако во реалниот живот фатите криминалец на дело со оружје и плен, работ на Окам ви помага да не верувате дека злосторството го извршила напредна вонземска цивилизација во сојуз со масоните и Ватикан, туку да изберете поедноставно објаснување.

Иако неговата мисла продира во секое современо сфаќање на светот, Вилијам Окам беше мислител на неговата ера, поинаква, помрачна епоха на многу начини, период во кој беше тешко не само да се размислува на едноставен начин, туку и воопшто да се размислува. . Дури и угледниот шведски историчар Михаил Нирдберг, чие влијателно дело „Динамичен среден век“ се вкрсти со идејата за „мрачниот среден век“, вели дека 14 век бил „најкатастрофалниот век во историјата“.

Во овој век со Европа владее чума, климата се влошува и милиони луѓе умираат од глад. Суеверија и стравови ги држат градовите забарикадирани во ѕидините под опсада. Целиот континент е во комплетна средина. Нови хоризонти и откритија во странство сè уште не се случиле. Крстоносните војни на Блискиот Исток пропаднале, Византија пропаднала, а инвазијата на Османлиите пристигнала на континентот. Европските земји се во континуирани конфликти, во христијанскиот свет владее нов раскол, а теророт на догмати ја уништува секоја слободна мисла.

Осврнувајќи се на сиромаштијата на Христос и апостолите, научениот ред на свети Фрањо на кој му припаѓа Окам се залага не само за откажување од богатството, туку и за недостаток на имот и општа едноставност. Ова е причината зошто водачите на овој ред се во конфликт со папата од Авињон Јован XXII. Веќе прославен поради својата мудрост, Окам се преселил од Оксфорд на едно од ретките места за учење, Универзитетот во Париз, но поради критиките на метафизиката во теолошките учења од тоа време, во 1324 година бил повикан во Авињон со други Францисканци да одговори пред папата.

Меѓутоа, заедно со група предводена од водачот на фрањевскиот ред, Михаил од Чезена, тој бега од Авињон и се засолни во Минхен, кај дворот на Лудвиг од Баварија, монарх кој е во конфликт со папата. Виновен за неговото бегство, Окам до крајот на животот ќе биде во политичка борба со папскиот режим, додека Лудвиг ќе стане негов заштитник. Две децении подоцна, во една од тогаш честите епидемии, Окам умира од чума. На фотографијата е прикажан неговиот портрет на витраж во црква во Сари, Англија.

Окам во текот на животот пишува писма и трактати во кои воспоставува нов филозофски правец - номинализам, кој ќе донесе трансформација во филозофијата и ќе овозможи отфрлање на таканаречените универзалии и апстрактни појави. Како што вели Нирдберг, Окам носи „антиметафизички, емпириски и без авторитет став чија цел е унапредување на природните науки“.

Според неговото мислење, окамизмот, како многу раширено учење, е предуслов за револуционерните дострели на физиката и астрономијата. Веќе ученикот на Окам, Жан Буридан (1300-1360) остро ја критикува физиката на Аристотел и ја развива теоријата на поттик , без која би било невозможно да се размислува за движење на начинот на кој тоа го правеле Галилео и Њутн.

Инаку, логичкиот принцип на Окам постоел многу пред него, а интересно е што сечилото на Окам никогаш не било формулирано буквално како нож или каков било друг остар предмет. Идејата за поедноставување на претпоставките Окам ја наведува само во гореспоменатиот цитат дека е подобро да се бара помалку од повеќе ( Frustra fit per plura quod potest fieri per pauciora ).

Познатиот логичен брич ќе го носи името на Окам само два века по неговата смрт, во францисканското дело Duns Scotus. Сепак, авторството му се припишува сосема оправдано затоа што Окам се залага за ваков вид мисловна економија не само во еден принцип, туку и во целата негова филозофија. И тој е првиот кој во зла доба навистина го прави тоа.

—–

Текст : Слободан Бубњевиќ

Фото : Вилијам од Окам, витраж, катедрала во Сари / Викимедија

http://naukakrozprice.rs/okam/